Utworzenie Instytutu miało na celu uczczenie osoby i upamiętnienie dzieła Jana Pawła II oraz ochronę dziedzictwa narodowego, jakie stanowi jego duchowa spuścizna.
Przedmiot działania
Zgodnie z zapisami Statutu przedmiotem działalności Instytutu jest:
- gromadzenie wszelkich pamiątek związanych z osobą Jana Pawła II;
- katalogowanie i naukowe opracowywanie zebranych materiałów;
- przechowywanie zgromadzonych zbiorów w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo oraz magazynowanie ich w sposób gwarantujący dostępność dla celów naukowych;
- organizowanie badań naukowych;
- prowadzenie działalności edukacyjnej i oświatowej;
- prowadzenie studium recepcji nauki Jana Pawła II w Polsce oraz zagranicą w szczególności wśród Polonii;
- prowadzenie działalności wydawniczej popularyzującej nauczanie Ojca Świętego, publikowanie wyników prowadzonych przez Instytut badań, prezentacja opracowań, analiz i studiów nad pontyfikatem Jana Pawła II;
- urządzanie wystaw, udostępnianie zbiorów dla celów edukacyjnych, zapewnianie właściwych warunków zwiedzania i korzystania.
Finansowanie i podstawa prawna
Działalność Instytutu finansowana jest z budżetu Samorządu Województwa Mazowieckiego. Podstawą prawną jego funkcjonowania jest statut, Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r., nr 13, poz. 123 z późn. zm.), Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r., nr 249, poz. 2104 z późn. zm.) oraz inne ustawy i rozporządzenia regulujące funkcjonowanie publicznych instytucji upowszechniania kultury.